ALTERNATİF DÖVİZ KURU SİSTEMLERİ

1989 yılında iktidardaki hükümetin serbestleşme uygulamaları ve neticesinde 32 nolu kararname çıkmıştır. Bu kararname sermaye hareketlerinin serbestleşmesini ilan eden bir kararnamedir. Mali piyasalara bu kararname ile tam serbesti getirilmiştir. IMF tarafından TL’nin konvertibilitesi kabul edilmiş ve TL ile döviz tam ikame edilebilir hale gelmiştir. Böylece döviz kurları da hayatımıza  girmiş ve güçlü bir yer edinmiştir. Ülkemizin içinde bulunduğu mevcut koşullar itibari ile de yerini her geçen gün sağlamlaştırmaktadır. Yaptığım araştırmalar sonucunda genel kabul görmüş döviz kuru sistemlerini inceledim ve bunları sizinle paylaşmak istiyorum.

1- ) SERBEST DALGALANMA (free floating) :

Bu sistemde ülke parasının değeri piyasa tarafından belirlenmektedir. Müdahaleler kurları istenilen düzeyde oluşmasını sağlamak yerine, bu piyasadaki gereksiz dalgalanmaları önlemek ve değişimleri daha ılımlı hale getirmek için yapılmaktadır. Olumsuz tarafı ise ekonomik ilişkilerdeki belirsizlikler ve riskleri artırması nedeniyle kaynak dağılımını olumsuz etkilemesidir. (Hiçbir ülke tam olarak uygulayamamıştır)

2- ) GÖZETİMLİ DALGALANMA  (Managed Floating) :

Bu sistemde parasal otorite döviz kurlarına müdahale etmekle birlikte bu müdahaleler önceden belirlenmiş kurallara göre yapılmamaktadır. Bu müdahaleler kendi karar alma mekanizmalarını bir takım göstergeler doğrultusunda o an için iyi olduğunu düşündüğü şekilde çalıştırarak gerçekleştirmektedir.  Doğrudan müdahaleler uluslararası dövizlerde bir değişim yaratırken dolaylı müdahaleler  (faiz oranları, likitide veya diğer finansal araçlar) yaratmaz. (Kanada ve Avustrulya gibi gelişmiş ülkelerde uygulanabilmiştir.)

3- )ARALIK İÇİNDE DALGALANMA (Floating with in a band) :

Kurların belirlenen aralık içinde serbestçe dalgalanmasına izin verilmektedir. Bu aralığın sürdürülebilmesi için güven şarttır. Sistemin esnekliği aralık ve merkez parite değerlerinin revize edilmesine olanak tanır.  Bu ise uygulamanın kredibilitesini düşürmektedir.

4- ) KAYGAN ARALIK (Sliding band) :

Üçüncü uygulamadan farklı olarak aralığın ortalama değeri (merkez kur) sabitlenmemiştir. Bu ortalama değer belli olmayan sürelerde çeşitli göstergeler ışığı altında ayarlanmaktadır. Merkez paritenin ayarlanma dönem ve oranlarının bilinmeyişi piyasalarda belirsizlik ve faiz oranlarında hareketlilik yaratabilir.  (Benzer bir sistem İsrail de 1989 ve 1991 yılları arasında uygulanmıştır. )

5- ) YÖNLENDİRİLMİŞ SABİT ARALIK (Crawling Band) :

Ülke parasının değeri önceden açıklanmış sabit bir değer etrafında belirli limitler içinde dalgalanmaktadır. Fakat esas alınan değer seçilmiş ekonomik göstergeler ve özellikle ödemeler dengesindeki gelişmelere bağlı olarak ayarlanabilmektedir. Yönlendirme oranı farklı kurallara bağlanabilir: Geçmiş enflasyon oranları farkı -enflasyonist etki riski vardır- gibi geriye dönük yada beklenen enflasyon oranı -ulusal paranın aşırı değerlenmesi ve spekülasyon riski oluşabilir- gibi ileriye dönük olarak olabilir. (israil, Şili, italya bu uygulamayı zaman zaman seçmişlerdir.

6- ) YÖNLENDİRİLMİŞ SABİT PARİTE (Crawling Peg) :

Bu sistemde ülke parasının değeri sabitlenmiştir. Bu sabit değer ülkenin seçilmiş ekonomik göstergelerine ve özellikle ödemeler dengesindeki değişmelere bağlı olarak ayarlanabilmektedir.  En büyük avantajı belirsizliği olabildiğince azaltmasıdır. (Bu sistem 1960 ve 1970′lerde Şili, Kolombiya ve Brezilya’da uygulanmıştır.)

7- ) AYARLANABİLİR SABİT KUR SİSTEMİ (Fixed-but-adjustable exchange rate) :

Bretton Woods sistemi olarak bilinen bir sistemdir. Belirlenen kur uygulunan ekonomik politikalarla tutarsızsa arzu edilen yönde değiştirilebilmektedir. Bu sistem dış ticaret üzerindeki kur belirsizliğini azaltarak ekonomik istikrara katkıda bulunur. Fakat olası bir ayarlama beklentisi (devalüasyon) yoğun spekülasyonlara yol açabileceğinden ekonomide kriz yaratma riski vardır.  (1973 yılında Bretton Woods  sisteminin çökmesinden sonrada pekçok gelişmiş ülke tarafından benzer uygulamalar kullanılmıştır.

8- ) PARA KURULU (Currency Board) :

Ülke parasının seçilecek bir para ile sabit kurdan değişimini öngören ve belirli yasal düzenlemeleri gerektiren bir sistemdir. Bu sistemde para otoritesi yalnız para girişi karşılığı para basabilmektedir. Bu sistemin uygulanabilmesi için güçlü bir kamu finansmanı, sağlıklı bir finansal yapı ve yeterli miktarda döviz kaynakları gerekli görülmektedir. Arjantin, Bulgaristan, Estonya ve Hongkong da uygulanmış veya uygulanmaktadır.

9- ) TAM DOLARİZASYON (Full dollarization): 

Bu sistemde ülke parasal bağımsızlığına son vermekte ve başka bir ülkenin parasal para birimini kullanmaktadır. Parasal disiplini arttırdığı için güvenilirliği fazladır. Tüm dışsal şoklar reel ekonomi tarafından absorve edilir. (Panama ve Sanmarino en yakın uygulamalarıdır.)

Sedat Dinçer

Mali Analist Analist

s.dincer@superonline.com

sedatdincer@haberx.com