ESNEK ÇALIŞMA SAATLERİ

Çalışma saatleri programlarının değişik şekillerde düzenlenebilmesi, işgücü verimliliğini önemli ölçüde etkileyen faktörlerden biridir.

İş gücünü “girdi”, üretim ya da hizmet sonucu elde edilen miktarı “çıktı” olarak değerlendirirsek, işgücü verimliliği tanımlamış oluruz.

İşgücü verimliliğini etkileyen çok sayıda faktör bulunmakla birlikte, bunları bazı başlıklar altında toplamak mümkün olabilir.

* İş organizasyonuna yönelik iş düzenlemeler. Örneğin çalışma yerinin düzenlenmesi, akış düzenleme gibi rasyonalizasyon çalışmaları, çevre koşullarının düzenlenmesi…

*Başarıya bağlı ya da teşvikli ücret sisteminin uygulanması.

*İşletme politikası, yükselme olanakları, takdir edilme, iş güvenliği, insan ilişkileri gibi işten hoşnut olma kriterleri.

*Çalışma saatleri programının değişik şekillerde düzenlenebilmesi.

Çok sayıda uygulanabilir çalışma saatleri programı olmakla birlikte, günümüzde birbirinden genel olarak beş değişik çalışma saatleri programı bulunmaktadır.

1- Tam gün çalışma: Bir iş gününe sığdırılan bir çalışma şeklidir. Günümüzde en çok kullanılan çalışma şekli tam gün çalışmadır. Faydası uygulanmasının kolay oluşu, sakıncası ise yüksek teknoloji ile çalışılıyorsa işletme kullanım zamanının sınırlı olması nedeniyle ekonomikliğin düşük oluşudur.

2-Vardiya usulü çalışma: Yapılan işin teknik açıdan devamlılığı ya da 8 saatlik çalışmayla talebi karşılayamama nedeniyle 24 saatte birden fazla vardiya kullanımıdır. Özellikle pahalı yatırım yapılmışsa ve pazar elverişli ise kullanımı yararlıdır. Sakıncası çalışanların sosyal yaşantılarının olumsuz şekilde etkilenmesi ve çalışma motivasyonlarının azalmasıdır. İş kazalarının en fazla gece vardiyalarında oluşu bu sakıncaya örnektir.

3-Yoğun çalışma: Haftalık çalışma saatine uymak koşuluyla gün içindeki çalışma saatlerini artırmak, çalışma günü sayısını azaltmak şeklinde açıklanabilir. Sözgelimi, günde 10 saat, 4 gün çalışarak haftada 3 gün tatil yapma fırsatı yaratılabilir. Çalışanların daha uzun hafta sonu tatili yapabilmeleri motivasyonlarını artırırken, gün içinde daha uzun çalışmaları, zihinsel ve fiziksel yorgunluklar sonucu işgücü verimliliğini olumsuz etkileyebilir.

4-Kısmi çalışma: Part-time çalışma olarak da adlandırılan bu çalışma şekli günlük çalışma süresinin bir kısmının kullanılmasıdır. Talebin değişken olduğu dönemlerde uygun bir çalışma şeklidir. Kadın ve çocuk iş görenlerin kullanımı çok yaygındır. Faydası çalışma süresinin kısa olması nedeniyle yüksek işgücü verimliliği yaratması, sakıncası ise çalışanların işi sahiplenememeleri şeklinde açıklanabilir.

5-Esnek çalışma saatleri: Çalışanın çalışma zamanını ve süresini dilediği şekilde belirleme olanağının bulunduğu çalışma düzenidir. Çalışanlar tam gün çalışma düzeninde işletme yönetiminin belirlediği saatlere uymak zorunda iken, esnek çalışma saatleri düzeninde belirli zaman periyotlarında çalışma sürelerine bağlı kalmak koşuluyla işe başlama ve bitiş saatlerini kendileri ayarlayabilmektedirler. Örneğin haftada 5 gün ve 40 saatlik süre çalışanlar tarafından istenildiği şekilde düzenlenebilir.

Esnek çalışma saatlerini üç değişik şekilde düzenlemek mümkündür:

a- Günlük Esnek Çalışma Saatleri: 8 saatlik süreye uymak koşuluyla başlangıç ve bitiş saatleri çalışanların talepleri doğrultusunda düzenlenebilmektedir. Sözgelimi, 08.00′de başlayarak 17.00′de mesai bitirilebileceği gibi, 09.00-18.00 ya da 10.00-19.00 saatleri arasında çalışmak da olasıdır.

b- Haftalık Esnek Çalışma Saatleri: Çalışanlar, haftalık çalışma süresini çalışma günleri içinde diledikleri gibi yayarak tamamlamaktadırlar. Örneğin, 1. gün 8, 2. gün 8, 3. gün 7, 4. gün 9 ve 5. gün 10 saat çalışarak haftalık 40 saatlik çalışma gerçekleştirilebilir.

c- Aylık Esnek Çalışma Saatleri: Aylık çalışma süresine uymak koşuluyla ay içindeki zaman istenildiği şekilde düzenlenebilir. Bazı haftalar daha kısa, bazı haftalar daha uzun çalışma olanağı da sağlanabilir.

Esnek çalışma saatleri uygulamasının yararları:

* Uygun bir şekilde kullanıldığı takdirde öncelikle toplumun trafik sorununa önemli çözümler sağlayabilir.

* İşgücü verimliliğinde bir artış olur. İnsanların performansları zaman içinde kişiden kişiye değişiklik gösteriyorsa, çalışma zamanlarını, performanslarının yüksek olduğu saatleri dikkate alarak düzenlemeleri, çalışanların işgücü verimliliğini, dolayısıyla işletme verimliliğini artıracaktır.

* Daha uzun süreli işletme kullanım zamanına, dolayısıyla daha yüksek kapasite kullanımına olanak tanıdığı için, yatırım geri dönüş hızı olumlu etkilenebilir.

* Fazla çalışmalar azaltılarak iş gücü ve imalat maliyetlerinin düşürülmesi sağlanabilir.

* Çalışanlar, tercihleri ve gereksinimleri yönünde kullanacakları zamanı düzenleme fırsatı bulur, iş tatminleri ve motivasyonları artarak daha kaliteli iş yapabilme olanağına sahip olurlar.

* Sık sık izin alma, işe devamsızlık ve kısa sürede iş değiştirme gibi sorunlar azalır.

Esnek çalışma saatleri uygulamasının sakıncaları:

* İşletmeler daha uzun süreli kullanıldığı için genel giderlerde artış olmaktadır.

* Üretimde akış ve organizasyon değişiklikleri zorunluluğu doğabilir.

* Çalışma zamanlarının belirlenmesinde ve kontrolünde personel yönetiminin işi güçleşmekte, esnek çalışma saatlerini kontrol eden ek bir işgücüne gerek duyulmaktadır.

* İşletme içi birimler arasında zaman zaman iletişim sorunları yaşanabilir. Esnek çalışma saatlerinin uygulanabilmesi için öncelikle yapılan işin uygun olması gerekir. Genellikle bireysel çalışmanın ağırlık kazandığı işlerde daha sağlıklı uygulanabilmektedir.

DERLEYEN : Memet Özkan

memeto@hotmail.com

Yararlanılan Kaynak: Anahtar Dergisi, 9/100, Nevzat Alpay (MPM İş Etüdü ve İşle. Org. Bölümü Uzmanı)