KALİTE MALİYETLERİ VE EKONOMİSİNE GİRİŞ – 1
Kalite yönetim programı, doğru karar verebilmek için, maliyet bilgilerinin zamanında ve doğru olarak elde edilebilmesinden etkilenir. Bu bilgilerin zamanında ve doğru olarak elde edilebilmesi için kalite programının başarısına ya da başarısızlığına neden olacak gelişmeler yaratılabilmektedir. Kalite konusunda karar verme mekanizmaları, bu konudaki projelerin fizibilitelerine dayandırıldığı için projelerde harcamalar, maliyetler ve beklenen faydaların parasal değerlerle ifade edilmesi istenmektedir.
Bu nedenle, kalite maliyetlerinin ölçülmesi, raporlanması ve muhasebeleştirilmesi kalite sisteminin etkinliği için gereklidir.
Şimdi kalite maliyetlerini sınıflandırarak ele alalım:
1. Uygunluk Maliyeti (Cost of Conformance)
1.1. Önleme Maliyeti (Preventive Cost)
1.2. Değerlendirme Maliyeti (Appraisal Cost)
2. Uygunsuzluk Maliyeti (Cost of Non-conformance)
2.1. İç başarısızlık maliyeti (Internal Failure Cost)
2.2. Dış başarısızlık maliyeti (External Failure Cost)
UYGUNLUK MALİYETİ
ÖNLEME MALİYETİ
Kalitede bir uygunsuzluğu önlemeye yönelik olarak, kalite sisteminin tasarımı, kurulması ve düzenlenmesi ile ilgili maliyetler, önleme maliyetlerini oluşturmaktadır.
Başarısızlık nedeniyle ortaya çıkan kalite maliyetlerinin tekrarlanmasını önlemek amacıyla, teknik bilgi ve tecrübeye dayanan önleyici faaliyetlerin maliyetleri de, önleme maliyetleri kapsamındadır. Önleyici faaliyetlerin temel amacı, kalite sisteminde ortaya çıkan uygunsuzluk maliyetlerini ortadan kaldırmaktır. Bu nedenle kalite sisteminde önleyici faaliyetler, spesifik uygunsuzlukların sistem içinde tekrarlanmasını tamamen yok etmek ya da oluşumunu çok zor bir hale için getirmek amacını taşır. Önleyici faaliyetlerın önemli bir kısmı kalite sisteminin tasarlanması ve kurulması aşamasında oluşturulmuş ve uygulamaya alınmıştır. Yukarıda sözü edilen bütün bu faaliyetlerın maliyetleri, önleme maliyetleri içindedir.
Önleme maliyetleri, kalite maliyetleri içinde belki de en önemli maliyet kalemidir. Çünkü önlemeye yönelik maliyetlerin artışı, değerlendirme maliyetleri ve başarısızlık maliyetlerinin seviyesini de tespit eden bir yapıdadır.
Önleme maliyetleri aşağıdaki gibi tanımlanabilir (Juran) :
* kusurlu üretimi önlemek için uygulanan faaliyetler,
* başarısızlıkları ve değerlendirmeleri sınırlandıran faaliyetler,
Maliyetlere esas olan faaliyetler aşağıdaki gibi tanımlanabilir:
* Kalite planlaması
* Yeni ürün gözden geçirme
* Eğitim
* Proses kontrol planlaması
* Kalite verilerinin elde edilmesi ve analizi
* Kalite raporlama sistemi
Önleme maliyetlerine esas olan faaliyetler aşağıdaki gibi tanımlanabilir:
* Kalite planlaması
* Kalite ölçüm, test ve kontrol ekipmanlarının tasarımı ve geliştirilmesi
* Kalitenin gözden geçirılmesi ve tasarımın doğrulanması
* Kalite ölçüm, test ve kontrol ekipmanlarının bakımı ve kalibrasyonu
* Kaliteyi değerlendirmede kullanılan üretim ekipmanlarının bakımı ve kalibrasyonları
* Tedarikçi değerlendirme
* Kalite eğitimleri
* Kalite tetkikleri
* Kalite verilerinin elde edilmesi ve analizi
* Kalite geliştirme programları
Kalite Planlaması
Kalite planlaması temelde müşteriye tatminkar ürünleri minimum kalite maliyeti ile temin etmek için hangi faaliyetlerin, hangi sıralama içinde yapılacağını tespit etmektir. Bu nedenle kalite planlaması faaliyetlerinin en önemli çıktısı kalite planlarıdır. Feigenbaum, etkin bir kalite planı oluşturabilmek için aşağıdaki sorulara cevap aranmasını tavsiye etmektedir:
a. Yapılması gereken spesifik kalite işlemleri nelerdir?
b. Kalite faaliyetlerinin ne zaman yapılması uygun ve etkindir?
c. Bu işlemler nasıl yapılmalıdır?
d. Bu işlemleri kimler uygulayacaktır? Uygulayacak olan personelin nitelikleri neler olmalıdır?
e. Bu faaliyetler ya da işlemler nerede ve nasıl bir ortamda yapılmalıdır?
f. Kullanılacak araçlar ve ekipmanlar nelerdir?
g. İşlemin girdileri nelerdir? Bu girdiler hangi nitelikte olmalıdır?
h. İşlemin çıktıları nelerdir? Çıktıların nitelikleri neler olmalıdır?
i. Yapılan işlemlerle ilgili tutulacak bir kayıt var mıdır? Varsa hangi formun üzerinde tutulacaktır? Kime teslim edilecektir?
j. İşin yapılması ile ilgili bir zaman sınırlaması var mıdır? Varsa nedir?
Kalite planlaması maliyeti, yukarıdaki soruların oluşturulması, cevaplarının bulunup kalite planlarının oluşturulması ve gerekli dökümantasyonun (prosedür, form, talimat vb.) oluşturulmasının maliyetidir.
Bu maliyet, el kitaplarının hazırlanması, dağıtımı, kontrolu için harcanan zaman ve ek maliyetleri de içerır.
Kalite Ölçüm, Test ve Kontrol Ekipmanları Tasarımı, Geliştirilmesi, Bakımı ve Kalibrasyonları
Bu maliyet kaleminde, kalite planında yer alan kalite kontrol, muayene ve deneylerinde kullanılacak olan ekipmanların (ölçüm cihazlarının) tespit edilmesi için harcanan zaman ve ek maliyetler ilk sırada yer alır. Tespit edilen ölçüm cihazının, mevcut bilinenlerin niteliklerinden farklı özelliklere sahip olması gerektiğinde, bu ölçüm cihazlarının tasarımı ve geliştirilmesi (dökümantasyonu) maliyetleri, önleme maliyetlerinin içinde ayrı bir kalem olarak yer alır. Tasarımı gerçekleştirilen bir ölçüm cihazının üretilmesi veya sipariş ile satın alınması, sermaye maliyeti bu kaleme dahil edilmemelidir.
Aynca ölçüm cihazlarının doğruluk ve hassasiyetinin tespiti ve sağlanması ile ilgili yapılan tüm harcamalar, önleme maliyetleri içinde yer alır.
Örneğin;
* Doğruluk ve hassasiyetin anlaşılması için yapılan deneyler ve dokümantasyonu,
* Doğruluk ayarlama maliyetleri,
* Kalibrasyon maliyetleri,
bu kalemler içindedir. Ancak firma, kalibrasyonlarını kendi bünyesinde kısmen yapıyorsa da, kalibrasyon faaliyetindeki maliyetlerini buraya dahil etmeli, kalibrasyon ortamını oluşturmak için yaptığı sabit yatırımları (kalibre eden cihazların maliyeti, air condition sistemi vb.) bu kaleme dahil etmemelidir.
Kalitenin Gözden Geçirilmesi ve Tasarımın Doğrulanması
Üretimin çeşitli aşamalarında üretilen ürünlerin kalitesinin, tasarım kalitesine uygunluğu bakımından
değerlendirilmesi gereklidir. Bunun için kalite planı dışında yeterlilik deneyleri, güvenilirlilik testlerini gerekli durumlarda planlamak ve test/deney sonuçlarını değerlendirmek gereklidir. Bu faaliyetler kalitenin gözden geçirilmesi maliyetlerine baz teşkil ederler. Yapılan test veya deneylerin maliyetleri dahil edilmemelidir.
Tasarım faaliyeti sonucu oluşturulan prototiplerin doğrulanması gereklidir. Ancak doğrulanmış prototipler tasarım olabilirler. Tasarımın doğrulanması aşağıdaki faaliyetler veya benzeri yaklaşımlarla gerçekleştirilir:
* Gözden geçirme.
* Alternatif hesaplamalar.
* Benzer tasarımlarla karşılaştırmak.
Doğrulanmış prototiplerin tasarım olabilmesi için aşağıda belirtilen maddelerden birinde, bilinenden veya başarılandan daha iyi olunması gereklidir:
* Kullanımda ve/veya bakımda kolaylık.
* Kullanımda ve/veya bakımda ekonomiklik.
* Kullanımda ve/veya bakımda güvenlik.
* Güvenilirlik.
Kaliteyi Değerlendirmede Kullanılan Üretim Ekipmanlarının Bakımı ve Kalibrasyonu
* Üretim makinaları,
* Kalıplar,
* Aparatlar,
* Mastarların
bakım ve gerekli olan yerlerdeki kalibrasyon maliyetleri, bu kalem içinde ve önleme maliyetleri arasında yer alır. Üretimde kullanılıp, kalite değerlendirmede kullanılmayan üretim ekipmanlannın bakım ve kalibrasyon maliyetleri bu kalemin içinde yer almamalıdır.
Tedarikçi Değerlendirme
Kalite sisteminin önemli bileşenlerinden biri de tedarikçi değerlendirmedir. Tedarikçi değerlendirme alt sistemi;
a.Satın alınacak ürüne ilişkin satın alma veri ve şartnamelerinin hazırlanmasını,
b.Tedarikçilerin firma ile olan ilişkilerinde
* miktar
* zamanında teslim
* kalite
* performans yeterliliklerinin,
nasıl ölçüleceğinin belirlenmesi ve dokümantasyonunu,
c.Tedarikçilerin yukarıdaki “b” şıkkında tespit edilen kriterlerce değerlendirilmesini (veri toplama hariç) ve tedarikçilerle ilişkileri geliştirmek için yapılan yazışmaları ve gerekli iletişim ve uyum yapısının kurulması çalışmalarını kapsar.
Kalite Eğitimleri
Kalite sistemi içinde;
* Eğitimlerin planlanması, organize edilmesi
* Eğitimler için ayrılan zamanlar ve kırtasiye
* Eğitimler için yapılan harcamalar
ayrı bir maliyet kalemi olarak önleme maliyetleri içinde yer alırlar.
Kalite Verilerinin Elde Edilmesi ve Analizi
Kalite planları gereğince kontrol, muayene ve test noktalarında yapılan kontrol, muayene, test ve deneylerin sonuçlarının formlar üzerinde kayıt olarak tutulması, bu verilerden hareket edilerek yapılan analizler önleme maliyetleri içinde yer alırlar. Bu kalem içinde aynca kalite kayıtları olarak ta adlandırılan bu tür kayıtların dosyalanması, ulaşım için harcanan zamanlar ile bu kayıtların kanun, tüzük yönetmelik gereğince gerekli olan süreler boyunca muhafaza edilmesi için yapılan harcamalar da yer alır.
Kalite Geliştirme Programları
Özellikle hedeflere göre yönetim tarzını benimsemiş olan firmalarda ağırlığı olan olan bir maliyet kalemidir.
* Kalite kontrol çemberleri
* Hurda azaltma programı
* Verimlilik geliştirme programları
* Müşteri şikayetlerine konu olan kalite spesifikasyonlarındaki sapmaları ve değişkenleri azaltarak kontrol altında tutma programları gibi programlar,
kalite sisteminin etkinliğini arttırıcı programlardır. Genellikle bu programlar, firmalarda bir proje sorumlusu ile bu programı yürütecek ekibin seçilmesi, programın tespit edilerek, değerlendirilip onaylanması ve yürütülmesini kapsar. Bu nedenle, proje sonucunda projenin maliyetini gösteren bir rapor hazırlar. Bu raporda projenin maliyeti gösterilir. Bu raporda projenin maliyetlerinin yanında, beklenen kazançlar da yer alır. Sözkonusu bilanço projenin başarısını değerlendirmede bir kriter olarak ta kullanılabilir.
Giriş Kalite Tetkikleri
Kalite sisteminin işlerliğinin ve etkinliğinin kontrolu için üst yönetim tarafından düzenlenen kalite tetkiklerinin ortaya çıkardığı maliyetler de önleme maliyetleri arasındadır.
Konu incelenmeye devam edilecektir.
Derleyen: Memet Özkan
memeto@hotmail.com